Laissar lei mòrts plegar lei mòrts ?

Vengut d’un prefabricat de l’Universitat de Montpelhièr, un grand buf tonic ti manda lei darrièrs occitanofòns naturaus au paradis patés (monte leis angis de l’Atlas lingüistic enquestan per l’eternitat). Nos faràn plus cagar ambe seis dialectismes, son alienacion diglossica, son passeisme, etc. Laissarem lei morts plegar lei morts. La plaça es neta per l’occitan referenciau, normalisat, oficialisat, e perque pas obligatòri. Una ambicion granda e europenca.
De segur, sensa nòrmas, sensa referencia a una Lenga, podèm pas faire avans. Mai aquela normalisacion freja mi geina e mi fa pòu. Mens per sa causida tecnica que per son èime. Quand lei camins s’escartan tant, es que podem totjorn si recampar sota lo merne nom d’occitanistas ?
Parli pas que per ieu, e belèu per de collègas de mon atge. Segur que lei joines, se li venan (mai es que si bachucan per remplir lei cors d’occitan normatieu de l’Occitania centrala ?) venan a l’occitanisme per d’autrei camins. Li vengueri dins lei contradiccions : en re-trobar una cultura (de la descuberta dei trobadors au rescòntre de Marti) e una lenga, m’opausavi a França e ai parents, ais ainats que sa cultura se volià tota francesa e que la lenga me l’avián resconduda. Mai dins lo meme temps mi sentiáu fidel tant a França qu’ais ainats. Mi semblava que la respelida d’una cultura d’òc podiá que faire capitar, dins una contradiccion sanissa, una autra logica de l’istòria de la nacion francesa, batejada per leis Occitans a la fin dau sègle 16, e proclamada per leis Occitans sota la Revolucion. Mi semblava tanben que la causida occitanista era, paradoxalament, una fidelitat dei grandas a çò que siguèron la vida e lei espèrs deis ainats, obriers, paisans, mestieraus, mestres d’escòla, que pasmens l’avián pas coneissuda aquesta causida. Es sus aqueu sentit que despuei vint ans assagi dins mon luec de vida, dins mon trabalh e dins mon plaser creatiu, de fai passar çò que sòni occitanisme. Partir de son endrech, de son orizont, de son esperiencia, respectar lei gents e sei causidas, per anar a l’Occitania. Partir de la realitat de çò que s’es publicat en occitan aici, meme se te sembla de vielhum esterle ais modernistas. Comprendre que, se pòu pas passar dau patrimòni. Renegar leis avis dins son alienacion per mielhs lei respectar dins çò que nos an fach passar d’afeccion creatriça.
Dins aquesta amira podèrn pas que partir de la vida e de la democracia per fargar e faire comprendre la nòrma. Ansin, au contrari de çò que creson d’unei, avèm pas luchat contra l’interdicion oficiala de la grafia occitana en Provença au nom de l’Occitanisme e de la nòrma, mai au nom de la democracia. Tota aquela trama de contactes, d’amistats, d’interrogacions, de reculs e d’avançadas a pas menat tot lo monde a la grafia occitana, mai lo plaser d’estre dins una lenga retrobada pòu ajudar cadun a viure mielhs e a questionar la cultura francesa.
M’infétariá que d’avançadas coma la licencia d’occitan devenguesson d’aisinas nòvas d’alienacion autoritarista. Lo culte de la lenga, per leis occitanistas, me sembla que deu pas estre au servici d’una nacion-treva, batejada Occitania : serià tornar faire çò que se faguet en França. Ambe lo ridicul que lo poder seriá per nautrei qu’un sembla-poder. Lo culte de la lenga es mai que necite, e demandi pas aici la regression dins lo caòs dei patès. Assagi simplament de dire que la lenga d’òc, una dins sei varietats, fonda nòstra existencia en tant que pòple occitan e, per cadun, nòstrei possibilitats creatriças e nòstrei responsabilitats. S’imaginar que çò que Perbésc sonava l’abeluc (l’energia nacionala, positiva e collectiva, venguda deis avis e reviscolada per cada generacion) pòu procedir d’un centre normatiu, administratiu, etc... e non d’una pluralitat d’iniciativas enrasigadas dins la memòria critica, mi sembla suicidari.
Renat Merle

Precision (15-1-05)
Aqueu siti, l’ai vist coma una tiera onesta d’archius, de jaças de mon activitat e de ma reflexion. Donc tot es datat.
Aquest article es tanben datat. Es lo rebat d’una polemica deis annadas 80. Mon vejaire a pas cambiat. Mai rasseguri de legeires que l’an pres per totei lei ensenhaires de Montpelhièr, e per leis ensenhaires d’encuèi, respectuos de la varietat dei parlars. Demandan als joves (coma me l’escriu M.J.Verny, ensenhaire a l’Universitat de Montpelhièr) de recampar de produccions oralas, las mai variadas possiblas, d’èsser a l’escota de son environa, ont pòdon encara pescar "d’escobilhas de lenga", coma l’escriguèt Forêt dins un bel tèxt teatral inedich.
Per tot dire, eriam dins una passa que d’unei afortissián lo tèma d’un occitan estandardizat, desgatjat de tota valorizacion d’afeccion : una lenga tant coma leis autrei, que ganhariá que per sa plaça dins l’escòla e lei medias, non pas ambe, mai contra lo "kaleidoscope" dei micrò-parlars.
Era tanben lo temps tanben que d’unei demandavan ai joves escrivans que venián a l’occitan per l’escrich de s’embarrar pas dins "lo parlar de ma grand", de pas faire d’iper-dialectalisme e d’onorar la lenga dins lo respèct de sei nòrmas.
Se siam pinhats, qu’èri en plen dins de cors publics en defòra dau liceu, e qu’aquelei vejaires me semblavan sota-estimar o ignorar la realitat de la possibilitat d’una reconquista de la lenga "au ras du sol", en defòra e en demai de çò que se debanava au dintre de l’escòla. Pensavi que la proclamacion d’una lenga tant coma leis autrei, amb nòrmas e dictadas a la Pivot, amb cultura granda e literatura de pretz Nobel pesava, per lo moment, mens que la paura consciéncia "patoisante" populara, e que devián s’apielar sus aquesta realitat populara per li donar dignitat e l’enaussar, sensa arribar tot d’una coma lei "pròfs" que sabon, e donan sa leiçon. Qu’au contrari, devián arribar coma de fraires que pòdon ajudar.
De tot biais, siáu tanben l’enfant d’aquesta alienacion, que mestreja pas gaire la nòrma grafica e que mon occitan de recuperacion es clafit de francismes.